Tabla de Contenidos
Avanzar nos indicadores / Unidades didácticas e socialización
A conciencia só se aplica en función da mirada. Non miras e non hai conciencia
O proceso para (poder) ver cousas novas
A utopía serve, para camiñar
Dicía ou físico alemán Georg Christoph Lichtenber “Para ver cousas novas, hai que facer cousas novas”
PERO…
Para poder facer cousas novas hai que poder ver cousas novas
Entón, de onde sae a inspiración ou a capacidade para idear/executar esas “cousas novas”? Pois de saber recoñecer esas cicatrices que nos van poñendo as ideas para poder, e querer, educar a mirada.
Ao investir a frase da anotación saltou círculo vicioso entre o facer e o ver e ampliamos o foco cara ao contexto ata que reapareceu aquilo da atención e a intención tras dous conceptos moi de moda:
- Abundancia, que nos custa recoñecer.
- Participación, que non xorde por xeración espontánea senón que é un proceso que necesita aprendizaxe.
E ao anotalo na pizarra xurdiu a palabra “desexar” e con ela unha terceira conexión e novas preguntas:
- e se a abundancia fainos ver tantas cousas que xa non vemos ningunha?
- non será ese estado de desexo permanente o que nos impide concentrarnos en algo e apaixonarnos?
A abundancia fai que xa non queiramos mirar. E se non miras non hai conciencia.
A mirada profesional desde o ámbito da discapacidade
Sorprendeume que houbese liberdade de elección e… espazo. Esperaba atoparme un proceso dirixido
Que o dicía había pouco que vira a curta, encantáralle e tiña ganas de ver a película e, como din as súas palabras, levou unha sorpresa.
O 27 de setembro de 2012, Iago Graña, Director de Ocio de Aspronaga, impulsou un pase co Grupo de Lecer Inclusivo Galicia dentro das súas sesións de traballo: profesionais de diversas organizacións de persoas con diversidade funcional vindos de Lugo, Vilagarcía, Betanzos e Coruña.
Obter a súa visión era un dos nosos puntos de interese, un pase para profesionais que coñecen o esforzo e as dificultades que implican calquera avance e de como custa chegar a aquela xente que está máis afastada e descoñece o que é convivir e coñecer a persoas ás que se lles etiqueta.
A reflexión do coloquio foi saíndo en forma de preguntas e comentarios e todo ía dirixido cara a un punto: saber como, e por que, conseguimos facelo.
Colocáronse as cadeiras en círculo para que o intercambio de percepcións e impresións fose máis dinámico e participativo. Comezou a falar Iago Graña, utilizando un dos argumentos da súa reflexión:
A película permite mostrar moito traballo que queda oculto e que resulta imposible de comunicar.
As expresións dos seus compañeiros confirmaban que así era, entendíano.
Non sabían que ían ver Máscaras e polo que soubemos despois, só dúas persoas coñecían a existencia do proxecto: Que calado tiñádelo!, dicían. E lles explicamos que formaba parte da estratexia na produción e post-produción da película de non intervención exterior: non queriamos contaminación nin manipulación do proceso, as persoas e o material xerado. Porque, como matizou Iago Graña…
sempre se asocia ás persoas con discapacidade a un concepto moi reducido do que eles realmente poden facer…
Os protagonistas non contaban nada ás súas familias e compañeiros. E reclamaban respecto polo espazo e traballo cando estaban a gravar a curta. Comportábanse como profesionais, unha clara demostración do compromiso persoal e profesional que tiñan co proxecto e as persoas involucradas. O retraimento inicial foi quedando atrás: Eran protagonistas da súa historia.
Gustoulles, foi unánime:
- “Non é un documental”
- “Non dá pena”
- “Conta a historia de como se fixo unha curtametraxe”
- “Mostra a dificultade para conseguir un obxectivo e o esforzo que fai falta”
Un material diferente, habituados a que sempre a formulación sexa o de “pobrecitos”“, máis que silencio -que o houbo- enseguida comezaron a coller forma preguntas, en grao sumo variadas e inesperadas, sobre a película e a globalidade do proxecto.
No fondo, o interese principal centrábase en como conseguimos chegar a facer equipo, o proceso, o desenvolvemento persoal, a convivencia, a aprendizaxe. Pero tamén sobre o financiamento, a súa distribución e difusión, a continuidade do proxecto en novas evolucións...
Que sentistes ao vivir este proceso?
Foi unha pregunta máxica, ninguén ata ese momento nola fixera. E nos fixo buscar palabras: Unha aprendizaxe e un desenvolvemento persoal e profesional moi completo, porque o certo é que a maior parte do equipo técnico non contaba con relación previa con persoas con discapacidade, non nos coñeciamos.
Por suposto, ao principio houbo prexuízos e desconfianza por ambas as partes, valorando o que achegaba cada quen e se había un obxectivo por compartir. Por iso foi clave a insistencia do director co equipo para que se tratase con normalidade a todos.
Fe, que en todos os demais pases había “pasado por pedagoga ou educadora social” non “confundiu” a estes espectadores…
víaselle que ao comezo custáballes entendelos, que estaba nerviosa e que a medida que avanza a película todos están máis relaxados
Estiveron eles sós durante todo o proceso, nós non interviñemos en ningún momento, explicáballes Iago Graña, e remarcaba Patxu, tamén da equipa de Ocio de Aspronaga:
non tiñan información de partida de cada un, descoñecían o que se ían a atopar e tiveron que coñecerse desde a base, sen ningún condicionante. O casting realizouse seguindo o procedemento da entidade para participar nas actividades: por inscrición voluntaria.
Quedaron sorprendidos unha vez máis pola liberdade de elección e toma de decisións, de que desde o primeiro momento fora o obxectivo . E tamén preguntaron pola asignación de personaxes na curta: Houbo un criterio especial?:
Contaba con que Mireya fose a protagonista pola súa locuacidade en relación ao resto, explicou o director, pero cada cal foi facéndose cun personaxe.
Quedaron en ver a curta, queren coñecer un pouco máis do proxecto e necesitan un tempo para repousar a película. E, se o día a día permíteo, poñer por escrito algunha reflexión.
Empezamos a preguntar-nos
Que pasou durante a rodaxe?
Para analizar vínculos e características entre sociedade e discapacidade, situámonos a nós mesmos e aos nosos protagonistas dentro do contexto xeral.
Nese espazo, non ocupado nin por uns nin por outros, deuse Máscaras.
Mirando cara a fóra...
Discapacidade e sociedade atópanse en universos distintos. O único contacto que se establece entre eles protagonízano familias e profesionais directos.
Que se fai?
Existe un sector da poboación que ten relación (maioritariamente indirecta) co “mundo” da discapcidade, pero limitado ao campo laboral.
Con respecto á vida social, as persoas con discapacidade, tamén se atopan apartadas en güetos. Ainda que “empezan a estar”, non ocupan con fluidez a rúas, os bares, as tendas, as festas… NA súa realidade diaria está restrinxida.
Excepto as accións “solidarias” dunha mínima parte da sociedade, o resto non interactúa.
Os feitos e os conceptos
Unha das ramificacións do Proxecto Máscaras é o enfoque das liñas didácticas para utilizar como ferramenta de formación e sensibilización así que, en liña coa filosofía que nos levou a concretar os valores, Visión e Misión da Asociación, decidimos centrarnos na aproximación á definición do problema.
E por que? Pois porque os feitos obrigáronnos a revisar algúns conceptos. E porque non sempre se pode simplificar a complexidade.
Partimos da hipótese de que non existe “o problema”, senón unha diversidade de situacións encorsetada nos efectos perversos da especialización e o (auto)etiquetaxe pero, sobre todo, no inhumano uso do plural. Con este tese presentamos o punto de partida para o desenvolvemento de unidades didácticas complementarias.
En que punto estamos?
Recomendación para detectar e/ou deseñar as novas realidades:
un folio en blanco para después ir hacia atrás e imaginar lo que hay que hacer para llegar a ellas desde lo que hay
O lento percorrido da innovación educativa
A personalización, entendida como unha educación centrada en cada alumno, foi practicada sempre polos bos profesores. Quen pode soster que a aprendizaxe non necesita estar centrado no alumno e responder as súas demandas e necesidades e atender ás diferenzas e á diversidade?. Quen non vai estar de acordo coa afirmación de que a aprendizaxe ten que ser unha experiencia personalizada e non estandarizada e que os alumnos teñen que ser donos da súa propia aprendizaxe?.
Pero a axenda da personalización ten problemas sen resolver: semánticos, tecnolóxicos e mesmo pedagóxicos.
Mal usada pode ser unha arma de dobre fío e o risco de que o discurso da personalización provoque unha fractura social e un aumento da desigualdade é demasiado alto para non consideralo.
Ao final, a pregunta que debemos facernos é que tipo de educación queremos e para que.
Debemos preguntarnos se queremos un sistema que responda ao que nos diferencia ou un construído sobre o que temos en común. Se queremos un sistema que responda non só ao que pasa senón sobre todo ao que nos pasa (Antonio Lafuente).